तिरंगा फडकवल्यानंतर खाली उतरवण्याचा नियम काय, ध्वज फाटला तर काय करायचं? ध्वज संहिता काय म्हणते हे जाणून घ्या?

15 ऑगस्ट आणि 26 जानेवारीला तुम्ही तुमच्या मुलासोबत ध्वजारोहण करत असाल. स्वातंत्र्य दिन आणि प्रजासत्ताक दिनानिमित्त तिरंगा ध्वज फडकवताना तुमची मुले खूप उत्सुक असतील. पण तिरंगा फडकवल्यानंतर तिरंगा फडकवण्याबाबत काय नियम आहेत हे तुम्हाला माहिती आहे का? राष्ट्रध्वज फाटला तर काय करायचे? राष्ट्रीय ध्वज संहितेनुसार, तिरंगा ध्वजाच्या सन्मानार्थ तुम्ही कोणत्या महत्त्वाच्या गोष्टींची काळजी घेतली पाहिजे? या ब्लॉगमध्ये, आम्ही तुम्हाला या गोष्टींबद्दल तपशीलवार माहिती देणार आहोत, ज्याबद्दल तुम्ही तुमच्या मुलालाही माहिती दिली पाहिजे.

तिरंगा ध्वज उतरवण्याबाबत काय नियम आहेत?
तिरंगा ध्वज फडकवताना तुम्ही जो उत्साह दाखवता, तोच उत्साह आपण खाली उतरवताना दाखवला पाहिजे. तिरंगा ध्वज आदराने खाली उतरवून व्यवस्थित दुमडून सुरक्षित ठिकाणी ठेवावा.

तिरंगा ध्वज कसा ठेवावा?
तिरंगा ध्वज दुमडताना कमीतकमी 2 लोक झेंडा ठेवण्यासाठी उपस्थित असले पाहिजेत. प्रथम हिरव्या रंगाची पट्टी दुमडली पाहिजे, त्यानंतर भगव्या रंगाची पट्टी हिरव्या रंगाच्या पट्टीवर दुमडली पाहिजे, त्यानंतर दोन्ही लोक त्यांच्या बाजूने तिरंगा दुमडतील. असे करा म्हणजे अशोक चक्र वर येईल. अशा काही संघटना आहेत ज्या तिरंगा ध्वज परत घेण्यासाठी ठिकठिकाणी प्रचार करत आहेत, तुम्हाला हवे असल्यास तुम्ही त्यांनाही देऊ शकता जेणेकरून या संघटना तिरंगा ध्वज सन्मानपूर्वक जतन करू शकतील.

तिरंगा ध्वज फाटला तर काय करायचं?
तिरंगा ध्वजाचा तुम्हाला पूर्ण आदर आहे हे आम्हाला चांगलंच माहीत आहे, पण तिरंगा ध्वज कोणत्याही कारणाने फाटला तर काय करायचं? फाटलेल्या ध्वजाची विल्हेवाट लावणे फार महत्वाचे आहे. जर तिरंगा ध्वज फुटला तर तो लाकडी पेटीत बांधा आणि त्यानंतर तो जमिनीखाली गाडून टाका ही प्रक्रिया करताना अतिशय शांत जागा निवडा. या दरम्यान तुम्ही मौन व्रत देखील पाळावे. तिरंगा ध्वज इकडे तिकडे फेकू नका.

तिरंग्याशी संबंधित महत्त्वाच्या कायदेशीर तरतुदी काय आहेत?

• तिरंगा ध्वज उतरवल्यानंतर तो सुरक्षित ठिकाणी ठेवण्याची जबाबदारी आपली आहे. आपल्या घरात किंवा परिसरात राष्ट्रध्वजाचा अवमान होणार नाही याची काळजी घेऊया.
• जर कोणी तिरंग्या ध्वजाचा अनादर किंवा गैरवापर करताना आढळला तर त्याला 3 वर्षांपर्यंत शिक्षा होऊ शकते.
• राष्ट्रगीत आणि राष्ट्रध्वजाचा आदर न केल्यास तो दंडनीय गुन्हा असून भारतीय न्यायिक संहितेनुसार त्यांच्यावर कठोर शिक्षेची तरतूद आहे.
• सूर्यास्ताच्या आधी ध्वज फडकावायला हवा, सूर्यास्तानंतर निषिद्ध आहे.

भारतीय राष्ट्रीय ध्वज संहितेनुसार ध्वज फडकवताना आणि उतरवताना कोणत्या गोष्टी लक्षात ठेवल्या पाहिजेत?

• 26 जानेवारी 2002 रोजी भारतीय ध्वज संहिता लागू करण्यात आली.
• ज्या ठिकाणी ध्वज फडकवला जाईल त्या ठिकाणी योग्य जागा द्यावी आणि तो सर्वाना दिसेल अशा ठिकाणी फडकावा.
• तिरंग्याशेजारी कोणताही ध्वज लावायचा असेल तर त्याची जागा तिरंग्याच्या खाली असावी.
• तिरंगा कोणत्याही कारणाने कापला किंवा फाटला तर तो एकटाच नष्ट करावा.
• जर एखाद्या मंचावर ध्वजारोहण होत असेल तर वक्त्याने समोर पहावे आणि ध्वज उजवीकडे असावा.
• ध्वजाचा आकार आयताकृती असावा आणि त्याची लांबी आणि रुंदीचे गुणोत्तर 3:2 असावे.
• अशोक चक्रामध्ये 24 प्रवक्ते असणे आवश्यक आहे.
• तिरंगा कोणत्याही प्रकारे जमिनीला स्पर्श करू नये.
• 2002 मध्ये भारतीय ध्वज संहिता लागू झाली तेव्हा त्यावेळच्या नियमांनुसार सर्वसामान्य लोक 26 जानेवारी किंवा 15 ऑगस्टलाच घरामध्ये तिरंगा फडकवू शकत होते, परंतु आता नियमांमध्ये अनेक बदल करण्यात आले आहेत. नवीन नियमांनुसार आता कोणतीही व्यक्ती मर्यादित स्वरूपात कधीही तिरंगा फडकवू शकते.

तिरंगा ध्वज कधी उतरवला जातो?
रविवार आणि इतर सुटीच्या दिवशीही सूर्योदयापासून सूर्यास्तापर्यंत सरकारी इमारतींवर तिरंगा ध्वज फडकवला जातो. भारतीय तिरंगा ध्वज नेहमी उत्साहाने फडकवावा आणि आदराने हळू हळू खाली उतरवावा. भारतीय ध्वजसंहितेनुसार तिरंगा फडकवताना तो झुकता कामा नये, जमिनीला स्पर्श करता कामा नये किंवा त्याचा कोणताही भाग पाण्यात बुडवला जाऊ नये याची विशेष काळजी घ्यावी. असे झाल्यास तो तिरंग्याचा अपमान मानला जाईल. ध्वज फाटलेला किंवा मळलेला नसावा. तुम्ही तुमच्या घरी किंवा कोणत्याही संस्थेत तिरंगा फडकवू शकता, फक्त लक्षात ठेवा की त्याच्या बरोबरीचा किंवा त्याहून उंच कोणताही ध्वज असू नये. मला आशा आहे की ही सर्व माहिती आपल्यासाठी उपयुक्त ठरेल. तिरंगा ध्वज फडकवताना आणि फडकवताना कोणते महत्त्वाचे नियम पाळले पाहिजेत हे तुम्ही तुमच्या मुलाला अवश्य सांगावे.